Nhà Bá Kiến – Ngôi nhà đứng vững giữa dòng chảy thời gian

Là người Việt Nam, hẳn ai trong chúng ta cũng từng nghe và biết đến tác phẩm nổi tiếng của Nam Cao nói về cuộc sống bị tha hóa của người nông dân nghèo : Chí Phèo. Nói đến tác phẩm “Chí Phèo”, không phải ai cũng biết tác phẩm này được Nam Cao xây dựng bối cảnh, tính cách các nhân vật dựa trên những con người và làng quê quanh cuộc sống của ông. Không nói đến nội dung tác phẩm và ý nghĩa ẩn chứa trong đó, riêng bối cảnh cũng đã đủ để người đọc thấy quen thuộc, gần gũi. Sở dĩ có thể khắc họa không gian, bối cảnh giản dị của những năm về trước như vậy, ngoài tài năng văn chương của mình, Nam Cao đã lấy ngay bối cảnh ngay tại quê nhà thân thuộc của ông là làng Đại Hoàng, tổng Cao Đà, huyện Nam Sang, Phủ Lý Nhân nay là xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam. Người dân ở đây vẫn luôn tự hào vì có một kho báu, một điểm đến bền vững với thời gian và có liên quan đến tác phẩm văn học nổi tiếng “Chí Phèo” : nhà Bá Kiến.

Đường đến nhà Bá Kiến

Chỉ đường đến thăm quan nhà Bá Kiến

Xuất phát từ trung tâm thành phố Phủ Lý thuộc tỉnh Hà Nam đi theo đường tỉnh lộ ước chừng 40 km là đến xóm 11, xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam. Đây là quê hương của cố nhà văn Nam Cao với nhiều tác phẩm xuất sắc, đặc biệt là Chí Phèo và còn là nơi tồn tại ngôi nhà đã hơn trăm tuổi : nhà Bá Kiến.

Giới thiệu vài nét về nhà Bá Kiến

Nhà Bá Kiến từ thuở mới được dựng lên đến nay cũng đã hơn trăm tuổi. Tuy vào khoảng thời gian đó, chiến tranh vẫn còn xảy ra nhưng ngôi nhà vẫn nguyên vẹn, vẫn còn giữ nguyên được đường nét cổ kính, kiến trúc tinh xảo, hoa văn họa tiết tinh tế của thời đại.

Một trong những chủ nhân của ngôi nhà này trước kia là ngụy viên Bắc Kỳ Bá Bính. Bá Bính có tên thật là Trần Duy Bính, là nguyên mẫu để cố nhà văn Nam Cao dựa vào mà xây dựng nên nhân vật Bá Kiến trong tác phẩm “Chí Phèo”.

Ngôi nhà Bá Kiến nằm ngay trên một khu đất rộng có diện tích được ước chừng khoảng hơn 900m2, hướng cửa của ngôi nhà quay về phía Tây – Nam. Ngôi nhà có vị trí nằm sát bên cạnh con đường liên thôn xóm 11, xã Hậu Hòa.

Ngôi nhà được thiết kế theo phong cách nhà ở của người Bắc Bộ vào khoảng thời gian của những năm thuộc thế kỷ XX. Đến nay, người ta vẫn có thể nhận ra sự tinh tế, giản dị của ngôi nhà qua từng đường nét.

Tuy đã trải qua hơn 100 năm tuổi, thế nhưng sân trước được lát toàn bộ bằng gạch nung rơm đến nay vẫn chưa hề bị hư hỏng. Mái của ngôi nhà cũng được lợp duy nhất một loại ngói ta theo kiểu bít dốc, hai đầu vuông giật cấp theo đúng như kiến trúc thuộc kiểu những ngôi nhà Bắc Bộ thời xưa

Trước cửa ngôi nhà là bể nước hình chữ nhật lớn, được xây và sắp xếp sao cho hợp với phong thủy của ngôi nhà.

Vào lúc giàu có, thịnh vượng nhất, nhà Bá Kiến sở hữu rất nhiều đồ vật quý giá như hoàng phi, câu đối, tranh, ảnh… nhưng sau này bị các đời chủ khác đem bán đi.

Ngôi nhà Bá Kiến không ít lần đứng trước nguy cơ bị “mổ xẻ” để lấy gỗ, bị giặc Pháp đốt, may mắn thay lại được ngăn cản kịp thời và tồn tại đến nay, trở thành di tích lâu đời để các thế hệ sau đến tham quan và tìm hiểu.

Các đời chủ nhân của ngôi nhà Bá Kiến

Các vị cao niên ở nơi đây vẫn còn kể lại cho thế hệ sau nghe về ngôi nhà Bá Kiến và các đời chủ nhân của nó.

Người chủ đầu tiên, cũng là người đã xây dựng lên ngôi nhà này là một người lái buôn giàu có nổi tiếng khắp cả vùng Nam Đồng bằng sông Cửu Long lúc bấy giờ là cụ Cựu Hanh. Cụ đã thuê một nhóm thợ giỏi có hơn 20 người về làm để có thể xây dựng được một ngôi nhà có lối kiến trúc tinh tế, tỉ mỉ và bền chắc. Phải đến ròng rã hơn 1 năm trời mới có thể hoàn thành, thế nên ngôi nhà dù đã qua bao đời vẫn giữ được gần như nguyên bản vốn có trước đó của ngôi nhà.

Sau khi cụ Cựu Hanh mất, cụ để lại ngôi nhà cho con trai mình là Trần Duy Xầm thừa kế. Sau khi cụ Xầm qua đời, ngôi nhà được cụ Cựu Cát thừa kế.

Cựu Cát do ăn chơi, cờ bạc rượu chè mà phải vay nợ ngụy viên Bắc Kỳ Bá Bính. Sau một thời gian, Bá Bính mua lại ngôi nhà từ tay Cựu Cát để làm nhà thờ.

Với truyền thống cũ là “cha truyền con nối” nên sau khi Bá Bính mất đi đã để lại gia sản cho con trai là Trần Duy Tảo, còn được gọi là Binh Tảo. Nhưng Binh Tảo lại có bản tính cờ bạc, rượu chè nên đem bán cả đồ đạc trong nhà để ăn chơi. Khi Binh Tảo mất đi, con cháu trong nhà có ý định bán ngôi nhà đi, khi ấy có cụ Trần Thế Lễ có ý định mua nhà về để xẻ ra, lấy 16 cột gỗ lim về dựng nhà, may mắn thay khi ấy có cụ Cai Hậu là Việt kiều đã bỏ ra 4.500đ (giá trị tương đương khoảng 20 cây vàng lúc bấy giờ) để mua lại căn nhà. Về sau ông Trần Hữu Hoà là con của cụ Cai Hậu thừa kế và sinh sống tại đây.

Đến năm 2007, UBND tỉnh Hà Nam vì muốn lưu giữ ngôi nhà nên đã quyết định tiến hành mua lại từ bà Trần Thị Sâm (vợ ông Hoà) với giá 700 triệu đồng để dựng khu di tích.

Nếu bạn là một người yêu thích văn học, lịch sử hay kiến trúc cổ xưa, có lẽ di tích lịch sử văn học : Ngôi nhà Bá Kiến này là một điểm đến không thể bỏ qua.